W 70. rocznicę likwidacji Obozu Zagłady w Treblince

Obchody upamiętniające Romów i Sinti, którzy zostali zamordowani w byłym niemieckim, nazistowskim Obozie Pracy i Obozie Zagłady w Treblince w czasie II wojny światowej zaplanowano na 30 lipca.

Obchody upamiętniające Romów i Sinti, którzy zostali zamordowani w byłym niemieckim, nazistowskim Obozie Pracy i Obozie Zagłady w Treblince w czasie II wojny światowej zaplanowano na 30 lipca.

Związek Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku organizuje w siedzibie Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince, Oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach, a dokładniej w miejscu straceń w byłym niemieckim, nazistowskim Obozie Pracy i Obozie Zagłady w Treblince uroczyste obchody upamiętniające Romów i Sinti, którzy zostali zamordowani w tym miejscu w czasie II wojny światowej. Będzie to ważne wydarzenie historyczne nie tylko dla wszystkich Romów i Sinti, które nie miało dotąd miejsca w Treblince. Punktem kulminacyjnym obchodów będzie odsłonięcie pomnika, ufundowanego przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz przypomnienie grozy tamtych dni z nadzieją, że już nigdy więcej się nie powtórzy.

Trudno ustalić liczbę...

Jednym z miejsc zagłady Romów z czasów II wojny światowej jest były niemiecki, nazistowski Obóz Pracy i Obóz Zagłady w Treblince. W tym roku mija już 70 lat od dnia rozpoczęcia likwidacji byłego niemieckiego nazistowskiego Obozu Pracy i Obozie Zagłady w Treblince (23.07.1944), w którym śmierć ponieśli Polacy, Romowie, Żydzi i ludzie innych narodowości.

Dzisiaj, siedemdziesiąt lat od tego wydarzenia nadal nie jesteśmy w stanie ustalić dokładnej liczby osób (w tym Romów), które przebywały w Karnym Obozie Pracy w Treblince oraz ilu z nich straciło tam życie. Przyjmuje się, że ziemia Treblinki skrywa około dwóch tysięcy romskich istnień. Okolicznością, która ma wpływ na trudności w opisie tragedii Romów to brak spisanych relacji świadków - osób narodowości romskiej oraz brak istniejących przekazów ustnych. W toku śledztwa udało się dotrzeć do zaledwie kilku osób narodowości romskiej mających wiedzę w tej materii i tylko do jednej osoby, która przeżyła Treblinkę. Brak dokumentacji obozowej powoduje, iż tak naprawdę niemal jedynym źródłem informacji o tragedii Romów w obozie w Treblince są relacje świadków, więźniów tego obozu.

Przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że zagłada Romów przez długi czas nie była przedmiotem badań, Stąd m.in. romski holokaust czasem bywa nazywany zapomnianym, świadomie ukrywanym lub uciszonym. Niewielu to pamięta i warto to przypomnieć, że w procesach norymberskich prowadzonych w latach 1945-1949 przestępstw na Romach nie uznano za ludobójstwo.

Romowie, którzy ocaleli z zagłady niebyli świadomi skali dramatu, jaki ich spotkał w czasie II wojny światowej. Romowie pozostawili niewiele spisanych świadectw tej tragedii. Ocaleni milczeli na temat zagłady. Po wojnie milczenie na temat zagłady trwało przez blisko 30 lat. Dopiero od lat 70-tych przywódczy organizacji romskich czynią wysiłki na rzecz uświadomienia światu, jaki los spotkał Romów w czasie II wojny światowej, jak również na rzecz zjednoczenia Romów wokół symboli związanych z holokaustem. Na trzecim Światowym Kongresie Romów w Getyndze w 1981 r. oficjalnie zaczęto mówić o romskim Holokauście, o romskiej zagładzie. Powoli staraniem także Związku Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku i działającego w jej ramach Instytutu Pamięci i Dziedzictwa Romów oraz Ofiar Holokaustu ta tematyka jest obecna i szeroko popularyzowana w Polsce i na świecie w rozlicznych publikacjach naukowych m.in. w ramach serii wydawniczej ?Romowie wczoraj i dziś?, a także na łamach czasopisma ?Romano Atmo?. Sprzyjające ku temu są również organizowane w Polsce i na świecie konferencje naukowe, w jakich od wielu lat czynny udział biorą członkowie Instytutu. Są podejmowanie działania, aby podobnie jak to będzie miało miejsce 30 lipca 2014 roku w byłym niemieckim, nazistowskim Obozie Pracy i Obozie Zagłady w Treblince, tak w niedalekiej przyszłości upamiętnić pomordowanych Romów i Sinti także w innych miejscach kaźni jak np.: w Chełmnie nad Nerem - w Lesie Rzuchowskim.

 Ran nie udało się wyleczyć

Historia i pamięć o zagładzie Romów wśród społeczności romskiej jest tak ważna, że od 2011 r. uchwałą Sejmu RP - 2 sierpień jest Dniem Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.

Z perspektywy czasu Dagmara Mrozowska podsumowała ten tragiczny i traumatyczny, wojenny czas, pisząc: strat wojny nie udało się wyleczyć. Okaleczona została trwale romska kultura, zniszczona tradycja, rozbite więzi grupowe i narodowe, naruszony bezpowrotnie system wewnętrznej spójności grupowej. Romowie bardzo wyraźnie mówią, że wszelkie prześladowania i zbrodnie, których doznali, a które w szczególny sposób odzwierciedla ich próba całkowitej zagłady, są ewidentnym przejawem ich losu, egzystencji i historii.

Mimo wszystko naród romski, podobnie jak naród polski oraz żydowski przetrwał jednak piekło holokaustu w czasie II wojny światowej. Swoje istnienie okupił jednak złożeniem hekatomby z setek tysięcy niewinnych, bezradnych ludzi.

W czasie II wojny światowej w Treblince były dwa obozy: Treblinka I (Karny Obóz Pracy, który powstał późnym latem 1941 roku. Początkowo nosił on nazwę Wychowawczego Obozu Pracy) oraz Treblinka II (Obóz zagłady zwany ?fabryką śmierci?, który powstał w lipcu 1942 roku). Obóz zagłady Treblinka II funkcjonował krótko, bo od lipca 1942 do listopada 1943. Szacuje się, zginęło tutaj 800-920 tys. ludzi. Ludzie trafiali do niego tylko w jednym celu ? uśmiercenia. Osoby trafiające do Treblinki II były tam kierowane - bez jakiś procesów na śmierć - tylko za to, że były to osoby narodowości żydowskiej, polskiej czy romskiej.

Na podstawie zgromadzonej wiedzy z różnych źródeł przyjąć można z dużą dozą prawdopodobieństwa, iż do Karnego Obozu Pracy Treblinka I (1941-1944) trafiali Romowie, którzy byli rozstrzeliwani. Do Obozu Zagłady Treblinka II trafiali zaś Romowie i Sinti (1942-1943), którzy byli mordowani w komorach gazowych.

Ponadto wiadomo, iż Romowie byli oni rozstrzeliwani również obok karnego obozu pracy. To miejsce obecnie nosi nazwę Miejsca Straceń. Dlatego 30 lipca właśnie w tym miejscu zostanie poświęcony i odsłonięty pomnik upamiętniający Romów i Sinti, którzy zostali zamordowani w byłym niemieckim, nazistowskim Obozie Pracy i Obozie Zagłady w Treblince w czasie II wojny światowej. Było tak, że zanim ich rozstrzelano mówiono im, że będą mogli na przykład założyć obóz obok obozu. Pozwolono im palić ogniska, przygotowywać posiłki a potem zabierano najpierw mężczyzn a potem kobiety i dzieci i w pobliżu dużych wcześniej przygotowanych dołów rozstrzeliwano.

Około 2 tysięcy osób

Niemcy jako pierwszy utworzyli Karny Obóz Pracy w 1941 roku. Więźniowie zatrudnieni byli w żwirowni oraz wykonywali inne prace fizyczne. Dotyczyło to również wąskiej grupy Romów. W odległości około 500 metrów na południe od niego zlokalizowane jest miejsce straceń. Na tym miejscu rozstrzeliwani byli Polacy, Żydzi i Romowie. Z relacji świadków wynika, iż miejsc w których stracili życie Romie może być więcej. Brak uszczegółowienia uniemożliwia ich konkretne umiejscowienia. Można tylko przypuszczać, że w odkrytych na początku śledztwa mogiłach w których oprócz szczątków ludzkich ujawniono różnego rodzaju przedmioty życia codziennego zostali pochowali Romowie, gdyż część z nich była rozstrzelana tak jak przybyli, bez odbierania im rzeczy.

Podobnie możemy tylko szacunkowo i to z dużym marginesem błędu pokusić się o wskazanie liczby pomordowanych w Treblince Romów i przyjmuje się ich licz e na ok. 2 tys. ośób.

Większość Romów po przybyciu w okolice obozu czy na jego teren została od razu zgładzona. Pozostali zostali skierowani do prac zarówno na terenie obozu jak i poza nim. Pracowali w żwirowni przez prawdopodobnie krótki czas, gdzie ich maksymalnie eksploatowano oraz na przykład w kuchni. Niektóre relacje wskazują na to, że Romowie również trafiali do obozowego lazaretu, gdzie uśmiercano więźniów.

Uroczystość, którą organizuje Związek Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku, przy pomocy Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa; Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince, Oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach rozpocznie się o godz. 11:00.

Program uroczystości:

1. Hymn romski i polski

2. Powitanie gości.

3. Okolicznościowy koncert muzyki romskiej

4. Przemówienia zaproszonych gości.

5. Poświęcenie i odsłonięcie tablicy pamiątkowej ufundowanej przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

6. Modlitwa po romsku

7. Złożenie wieńców i wiązanek kwiatów przez delegacje.

8. Podziękowanie i zakończenie części oficjalnej.

9. Przejście do budynku muzeum, gdzie wykłady okolicznościowe wygłoszą:

- Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej Krzysztof Bukowski: ?Zagłada Romów w Treblince?

- Prof. dr Jacek Wilczur ? Honorowy Dyrektor Instytutu Pamięci i Dziedzictwa Romów oraz Ofiar Holokaustu (Dyrektor Instytutu w latach 2001-2011): ?Udział Romów w oddziałach partyzanckich w czasie II wojny światowej?.

Na zakończenie uroczystości będzie możliwość zwiedzenia wystawy w Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince, Oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski objął w 2014 roku honorowym patronatem obchody upamiętniające zagładę Romów na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej.

W uroczystościach weźmie udział około 200 osób narodowości romskiej i nieromskiej z Polski, w tym osoby starsze pamietające tamte dni. Na uroczystość została zaproszona również młodzież z całej Europy.

Związek Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku serdecznie zaprasza wszystkich chętnych do udziału w tej historycznej uroczystości.

ANDRZEJ SOCHAJ

SEKRETARZ INSTYTUTU PAMIĘCI I DZIEDZICTWA ROMÓW ORAZ OFIAR HOLOKAUSTU

ZWIĄZEK ROMÓW POLSKICH Z SIEDZIBĄ W SZCZECINKU