Dawna katownia UB przy Kilińskiego w Sokołowie popada w ruinę…

W piwnicach budynku, w którym w latach 1945-1951 mieściła się bezpieka, na ścianach wciąż widać napisy wyryte przez więźniów. Remont kamienicy i ich ocalenie, jak na razie, skutecznie uniemożliwiają skomplikowane sprawy własnościowe.

Temat remontu budynku przy ul. Kilińskiego 11 w Sokołowie Podlaskim pojawiał się na sesjach miejskich w ostatnich latach. Radni pytali, dlaczego obiekt jest w tak fatalnym stanie, nikt w nim nie mieszka, ale też nie widać perspektyw na jego odnowienie.
Burmistrz Bogusław Karakula wyjaśniał, że budynek jest prywatną własnością, a miasto od dawna próbuje wyjaśnić jego sytuację prawną. Problem w tym, że trudno ustalić, kto dziś jest jego właścicielem. 
Z dokumentu, jakim dysponuje urząd wynika, że w 1963 r. budynek był już w złym stanie (nie był remontowany od zakończenia wojny) i wtedy już trudno było ustalić właścicieli. Z ich grona część osób już nie żyje (choć zapewne pozostawiły spadkobierców), trudno do kogokolwiek dotrzeć. Urzędnicy szacują, że liczba osób, które mogą mieć roszczenia do własności budynku to 20 do 30 osób, rozsianych w dodatku po świecie. Jakiś czas temu z magistratem w tej sprawie skontaktował się człowiek, mieszkający w Wielkiej Brytanii. Miasto nie swojej własności wyremontować nie może, stąd obiekt stoi zamknięty i niszczeje.

W latach 1945-1951 pełnił on w Sokołowie Podlaskim złowrogą funkcję. Mieściła się w nim siedziba osławionego Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Trafiali tu członkowie niepodległościowego podziemia i osoby, które naraziły się nowej, komunistycznej władzy. Byli tam przesłuchiwani, więzieni w piwnicach, katowani. W lutym 1946 roku siedziba PUBP stała się miejscem zbrodni sądowej. 

19. lutego 1946 r. grupa operacyjna PUBP Sokołów Podlaski zaskoczyła oddział Franciszka Pliszki „Marynarza” i grupę Zdzisława Stokowskiego „Nurka” na kolonii Trebień. Po krótkiej walce partyzanci zostali pokonani, wieli z nich dostało się w ręce funkcjonariuszy PUBP. Aresztowanych przetrzymywano przy Kilińskiego 11.
- Władze, wbrew deklarowanej wcześniej postawie „otwartości” wobec AK-owców, błyskawicznie zorganizowały proces pokazowy w trybie doraźnym. Odbył się on 26 lutego 1946 r. i trwał zaledwie 2-3 godziny – relacjonuje sokołowski historyk Jacek Odziemczyk. - W procesie tym zapadło dziewięć wyroków śmierci, orzeczono je wobec: Zdzisława Stokowskiego, Tadeusza Zielińskiego, Klemensa Kalickiego, Romana Bielińskiego, Mieczysława Dębińskiego oraz Jerzego Kędziory, Józefa Rucińskiego, Mariana Lipka i Edwarda Cibora. 
Wyrok również wykonano błyskawicznie – skazanych rozstrzelano w nocy, 27 lutego 1946 r. w ruinach kościoła pw. Św. Michała Archanioła, w miejscu dzisiejszej konkatedry. Zwłoki zakopano w lesie Zielona pod miejscowością Wyrąb. 
- Pamięć o tej zbrodni przetrwała dzięki ogromnej determinacji rodzin zamordowanych wówczas osób. Ustaliły one miejsce zakopania zwłok, potajemnie je wydobyły i pochowały na cmentarzach. Dzisiaj w lesie Zielona stoją symboliczne kamienie, które upamiętniają tamte tragiczne wydarzenia - dodaje Jacek Odziemczyk
O zbrodni sądowej na żołnierzach byłego obwodu AK „Sęp” „Proso” opowiada nakręcony w 2008 r. film dokumentalny zatytułowany „Kamienie wołać będą” z serii „Z archiwum IPN” w reżyserii Adama Sikorskiego. Zawiera on nagrania wykonane w piwnicach budynku przy Kilińskiego 11, można go obejrzeć w Internecie.

Nie były to jedyne wyroki śmierci, wydane w tym budynku. Przez piwnice na Kilińskiego przeszło wiele osób aresztowanych w powiecie sokołowskim, które następnie poprzez więzienie praskie, trafiły do obozu NKWD w Rembertowie. Stamtąd aresztowani zostali wywiezieni w transporcie do łagru Kaszaj I w obwodzie swierdłowskim na Uralu. Los taki spotkał kilkuset sokołowian.

Historyk Witold Pronobis zaliczył PUBP w Sokołowie Podlaskim do grupy tych, które prowadziły najbardziej zbrodniczą działalność na terenie Polski.
Zdjęcia z piwnic budynku przy Kilińskiego, wykonane przez pracowników IPN można obejrzeć tu:
http://www.slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-mazowiecki/sokolow-podlaski/5989,dok.html