O związkach powiatu sokołowskiego z powstaniem styczniowym

Obchodzimy właśnie 160. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Sokołów Podlaski był miejscem, gdzie rozgrywały się ostatnie wydarzenia związane z tym zrywem. 23 maja 1865 r. na rynku w mieście został powieszony ostatni dowódca powstańczy, ks. gen. Stanisław Brzóska.

Najważniejszą postacią związaną z walkami prowadzonymi na terenie Podlasia był ks. gen. Stanisław Brzóska (1832-1865).

Stanisław Brzóska urodził się w 1832 r., w Dokudowie w powiecie bielskim. Po ukończeniu gimnazjum w Siedlcach, rozpoczął studia w Kijowie, ale szybko zmienił je na seminarium duchowne w Janowie. Święcenia przyjął w 1857 r. Pierwszą jego parafią był Sokołów Podlaski, następnie trafił do Łukowa. W 1861 r. wziął udział w demonstracjach patriotycznych, wygłosił również kazanie patriotyczne, za co został skazany na rok twierdzy w Zamościu (po trzech miesiącach zwolniony wskutek złego stanu zdrowia). Po powrocie do Łukowa natychmiast zaangażował się w pracę organizacyjną, został naczelnikiem powiatu łukowskiego. Z 22 na 23 stycznia 1863 r. wraz 350 osobowym oddziałem podjął próbę opanowania Łukowa, która się nie powiodła. Później walczył z Rosjanami przez kilka miesięcy, został ranny.

Jego oddział został rozbity dopiero w grudniu 1864 roku – prowadził walkę najdłużej spośród wszystkich w Królestwie Polskim. Później ukrywał się przed Rosjanami wraz ze swoim adiutantem, Franciszkiem Wilczyńskim, do kwietnia 1864 roku, kiedy to zostali pojmani przez carskich żołnierzy.

23 maja 1865 roku w Sokołowie Podlaskim w obecności około 10 tysięcy mieszkańców miasta i okolicznych wsi władze rosyjskie powiesiły księdza Stanisława Brzóskę, jednego z dowódców Powstania Styczniowego i kapelana powstańców. Miejsce jego pochówku nie jest znane – prawdopodobnie ciało zostało poćwiartowane i zakopane w skrzyni na terenie fortu brzeskiego (dziś na Białorusi). Za udział w oddziale księdza lub pomoc przeprowadzono śledztwo w sprawie około 100 osób, z których 60 skazano na śmierć, katorgę lub zesłanie.

W maju 2008 r. prezydent Lech Kaczyński podczas pobytu w Sokołowie Podlaskim pośmiertnie uhonorował bohaterskiego księdza Orderem Orła Białego.

Na terenie Gminy Sokołów Podlaski położone są dwie miejscowości związane z osobą księdza Brzóski.

Pierwsza to Przywózki, gdzie w domostwie Adama Przewózkiego, ukrywał się ks. Brzóska i jego czterech towarzyszy broni. Byli wtedy tropieni już od wielu miesięcy, ale księdzu Brzósce udało się przebić przez kordon obławy i zbiec z Przywózk wraz z dwoma osobami.

Kolejna miejscowość to Krasnodęby-Sypytki, gdzie w mieszkaniu sołtysa Ksawerego Bielińskiego ksiądz Brzóska i jego adiutant Franciszek Wilczyński ukrywali się do kwietnia 1865 r. W wyniku obławy przeprowadzonej przez wojska rosyjskie zostali schwytani w Krasnodębach – Sypytkach 29 kwietnia 1865 roku. Miejsce ich złapania upamiętnia przydrożny krzyż, o którego otoczenie do dziś dbają mieszkańcy Sypytek.

W 1986 roku, staraniem mieszkańców wsi, w miejscu w którym stał dom sołtysa Bielińskiego postawiono kamienny pomnik z tablicą pamiątkową. Pomnik, który jest bez wątpienia ważnym symbolem pamięci zbiorowej o Księdzu Brzósce, w ubiegłym roku przeszedł renowację, a jego otoczenie zyskało odświeżony wygląd.

Władysław Rawicz urodził się w Warszawie 2 września 1832. W 1853 r. osiadł na stałe w majątku Grochów, który rychło doprowadził do rozkwitu. Jako jeden z pierwszych ziemian na Podlasiu zamienił chłopom pańszczyznę na czynsz. Wspierał datkami szkołę początkową , ufundował także niewielki szpitalik, wspierał miejscowych poszkodowanych podczas klęsk żywiołowych. Był osobą powszechnie lubianą i szanowaną, a przy tym niezwykle zaradną.

W majątku Grochów przygotowania do powstania styczniowego poczyniono już wcześniej. Zorganizowano koszary dla ochotników, ćwiczenia dla rekrutów, zaopatrzono ich w broń, mundury i żywność. Rawicz utrzymywał sprawnie działającą pocztę i administrację. Wyznaczony przez Rawicza na dowódcę rządca Rudolf Freytag poprowadził do Węgrowa kilkusetosobowy oddział ochotników pochodzących z dóbr Grochów, Elżbietów-Przeździatka i Sokołowa. Pomimo klęski w bitwie węgrowskiej klęski, Rawicz nadal wspierał walkę z zaborcą. Sformował na własny koszt kilkudziesięcioosobowy oddział konny. Utrzymywał sprawnie działającą pocztę i administrację. W maju 1863 r. został mianowany powstańczym naczelnikiem powiatu siedleckiego, a w lipcu cywilnym naczelnikiem województwa podlaskiego. Podlegała mu żandarmeria podlaska - Straż Narodowa. We wrześniu został schwytany przez Rosjan w Proszewie i poddany brutalnym torturom. Nie wydał nikogo. Sąd polowy skazał go na karę śmierci przez powieszenie.

Przez cały czas pobytu Rawicza w więzieniu trwały energiczne zabiegi rodziny i wpływowych przyjaciół o zmianę wyroku. Wpływowi przyjaciele uzyskali dla Władysława Rawicza akt łaski od cara. Ale dotarł on do Siedlec, gdzie więziono Rawicza za późni, 22 listopada 1863 r., dzień po egzekucji bohatera.

22 stycznia, w 160. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, najważniejszego polskiego zrywu narodowego o uczestnikach tego zrywu pamiętali Burmistrz Jan Słomiak oraz pracownicy MGOK, na czele z dyrektor Ewą Olszewską. Złożyli wieńce na kopcu powstańców oraz na grobie Feliksa Bartczuka (1846-1946) - ostatniego weterana styczniowej insurekcji, który pochowany został na kosowskim cmentarzu. To postać wyjątkowa, bo zbliżając się do 100 lat, podczas II wojny światowej został honorowym żołnierzem Armii Krajowej i czynnym żołnierzem służby informacyjno-wywiadowczej.

W holu MGOK można natomiast obejrzeć wystawę "Feliks Bartczuk - ostatni weteran powstania styczniowego i jego upamiętnienie w Kosowie Lackim". Przypomina ona uroczystości sprzed 10 lat, kiedy gościliśmy m.in. orkiestrę wojskową oraz kompanię honorową Wojska Polskiego, która oddała salwę honorową na cześć Feliksa Bartczuka i poległych powstańców z regionu.

INFO: BGG, UG SOKOŁÓW PODLASKI, MGOK KOSÓW LACKI